Analizując wszystkie czynniki wspierające proces edukacyjny w szkole, zasadnym wydaje się podzielenie ich na kilka grup:
- czynniki środowiskowe, które można określić jako zewnętrzne,
- czynniki związane z interakcjami międzyludzkimi,
- czynniki wewnętrzne, związane bezpośrednio z dzieckiem,
- czynniki związane z technologią informacyjno-komunikacyjną.
Pierwszy rodzaj czynników, to czynniki zewnętrzne. Zewnętrzność wiąże się z niewielkim wpływem ucznia na zmianę, która może wspomóc jego uczenie się. W tej grupie znajduje się środowisko edukacyjne, czyli całe zaplecze lokalowe z wszystkimi uwarunkowaniami w nim występującymi. Młody człowiek nie ma zbyt dużego wpływu na to, w jaki sposób została zaprojektowana i urządzona szkoła. Nie może też diametralnie zmienić otoczenia budynku, nawet jeżeli ono mu się nie podoba. Oczywiście w pewnym zakresie zmiany wpływające na komfort przebywania w budynku może przeprowadzić każdy członek społeczności szkolnej. Może wybrać kolory do sali, zrobić akcję dekorowania korytarzy, posadzić na grządkach kwiaty. Każda inicjatywa zapewniająca lepsze dopasowanie do potrzeb konkretnego odbiorcy, pozytywnie wpłynie na odbiór otaczającej przestrzeni. To z kolei spowoduje, że uczeń chętniej będzie w takim miejscu przebywał.
Młody człowiek rozwija się i kształtuje nie tylko w jakimś miejscu ale przede wszystkim dzięki interakcjom z innymi ludźmi. Personel szkoły czyli dyrektor, kadra pedagogiczna i pracownicy obsługi to bardzo ważne elementy, mogące ułatwić i utrudnić proces edukacyjny konkretnego dziecka. Nie sposób pominąć innych niezmiernie ważnych elementów, czyli środowiska domowego, rówieśniczego, czy społeczności lokalnej. To w rodzinie, a potem w otoczeniu rówieśników dziecko uczy się empatii, asertywności, rozwiązywania konfliktów, umiejętnego zarządzania czasem. Młody człowiek długo pozostaje w zależności od rodziców i ich wyborów, więc ma bardzo ograniczone możliwości zmiany czynników, które nie są dla niego zadowalające. Z kolei społeczność lokalna narzuca dziecku pewne zachowania, nawyki, standardy. W niniejszym opracowaniu uwaga została skupiona na zależności ucznia od rodziców, rówieśników i nauczycieli.
Innym rodzajem czynników wspierających proces edukacyjny są czynniki wewnętrzne, związane bezpośrednio z dzieckiem. To czynniki, nad którymi uczeń ma władzę i w dużej mierze może je zmieniać. W tej grupie możemy znaleźć między innymi: samoocenę, motywację, redukcję lęku, koncentrację, kreatywność. Małe dziecko kształtuje pewne umiejętności pod wpływem osób znaczących w jego życiu. Podczas dorastania zaczyna stopniowo przejmować kontrolę nad swoim życiem i może samodzielnie podejmować decyzje mające przełożenie na sukces edukacyjny.
Kolejnym elementem wspomagającym proces dydaktyczny w szkole jest technologia. Do niedawna technologia miała za zadanie tworzyć nową przestrzeń rozwoju uczniów – uzupełniać i zwiększać możliwości prezentacyjne, aktywizujące, poznawcze, wspierać twórczość oraz kreatywność młodych ludzi. Okres pandemii pokazał, że technologia w XXI wieku jest niezbędna, aby szkoła mogła spełniać swoje zadania również poza ustaloną infrastrukturą. Stała się niezbędnym elementem procesu kształcenia i prowadzenia lekcji. Bez komputera, laptopa, tabletu czy komórki nie byłoby przecież możliwości prowadzenia kształcenia na odległość, a uczniowie byliby porzuceni i zupełnie osamotnieni w trudnych czasach lockdownu. Obecnie mamy pełną świadomość, że prawidłowe środowisko uczenia się w przestrzeni wirtualno-technologicznej musi zapewniać użytkownikom dobrą łączność, aktywne i interaktywne uczestnictwo, możliwość współpracy i dyskusji, konstruowanie wiedzy w oparciu o rzetelne i prawdziwe źródła.
- Czynniki środowiska edukacyjnego
W 2009 roku powstał raport „Optimal Learning Spaces Design Implications for Primary Schools“, w którym przedstawione zostały wyniki badań dotyczące wpływu różnych elementów środowiskowych w szkole podstawowej na efekty nauczania uzyskiwane przez dzieci.
Zaproponowano podział na trzy grupy czynników środowiska edukacyjnego, które w różny sposób wpływają na komfort uczniów i jakość uczenia się.
a. Naturalność
Pierwszą grupą czynników środowiskowych wpływających na proces nauczania -uczenia się są elementy otoczenia, przestrzeni do których można i należy się dopasować, ponieważ ich radykalna zmiana nie jest możliwa. Do takich elementów zaliczymy :
- światło
- hałas
- temperaturę
- jakość powietrza
W dobrze ulokowanym i zaprojektowanym budynku szkolnym wszystkie powyższe elementy powinny sprzyjać nauce.
Światło naturalne powinno dobrze oświetlać sale lekcyjne, jednocześnie w każdym pomieszczeniu powinna być możliwość zaciemnienia jeśli korzystamy z różnych urządzeń audiowizualnych.
Odpowiednio ulokowana szkoła nie może stać tuż obok hałaśliwych ulic. Sale powinny być odpowiednio wyciszone, a okna szczelne.
Jeżeli w klasie ekspozycja na światło słoneczne jest duża, wówczas wysoka temperatura latem nie będzie sprzyjała efektywnej pracy. Warto więc zadbać o odpowiednie klimatyzację. Sytuacja przeciwna, czyli zbyt niska temperatura w chłodnych miesiącach również sprawi, że dzieci będą czuły się bardzo niekomfortowo.
Należy zapewnić możliwość częstego i szybkiego przewietrzania sal, aby zapewnić stale dopływ świeżego powietrza.
b. Indywidualizacja
Indywidualizacja to nic innego, jak indywidualne dopasowanie przestrzeni do potrzeb i preferencji ucznia lub grupy uczniów. Przede wszystkim należy dobrać odpowiednie pomieszczenia do funkcji, które będą spełniały w powiązaniu z wiekiem użytkowników. Młodsze dzieci dla dobrego rozwoju potrzebują ruchu, zabaw na dywanie, ale też stolików przy których mogą rysować, ćwiczyć pisanie, czy wykonywać różne czynności manualne. Ich przestrzeń powinna być interesująca i angażująca ale też komfortowa, ponieważ dzieci z edukacji wczesnoszkolnej szybko się męczą i równie szybko się regenerują. W sali można zaprojektować odpowiednie strefy, które będą służyły różnym celom: obserwacji zjawisk na zewnątrz, rozmowom, zabawie, skupieniu i odpoczynkowi. Charakter i organizacja przestrzeni, w której odbywa się proces nauczania musi wynikać z liczebności klasy oraz filozofii danej szkoły. Czasami lepszym rozwiązaniem jest jedna, duża otwarta przestrzeń niż kilka małych pomieszczeń, do których musimy przechodzić całą grupą na różne aktywności. Elastycznie zaprojektowane pomieszczenie powinno być możliwie łatwe do przeorganizowania. Do tego celu świetnie nadają się składane, lekkie krzesła, pufy, wygodne do dostawiania stoliki a nawet półki na kółkach.
Niezmiernie ważne dla prowadzenia prawidłowego procesu edukacyjnego jest umiejscowienie dodatkowych stref uczenia się poza budynkiem. Takie miejsca jak zielone podwórko, boisko, strefa rekreacji i zabawy na świeżym powietrzu oraz elementy umożliwiające interakcję społeczną uczniów np. ławki, altany powinny się znaleźć w każdej szkole. Dobrze jest tak zaprojektować szkolną sieć internetową tak, aby wokół budynku uczniowie mogli korzystać z wirtualnej przestrzeni edukacyjnej.
Chociaż dzisiaj bardzo łatwo możemy zwiedzić muzeum, galerię, obejrzeć zabytki podczas spacerów wirtualnych, to jednak bliskość takich obiektów w naturze na pewno jest korzystna jako przedłużenie przestrzeni edukacyjnej. Wiąże się to z odpowiednim zaprojektowaniem ciągów komunikacyjnych pomiędzy elementami infrastruktury na zewnątrz.
Szkoła jako instytucja musi mieć dobrze zaprojektowane drogi, którymi uczniowie i nauczyciele przemieszczają się wewnątrz budynku. Ciągi komunikacyjne powinny być szerokie i zapewniać możliwość bezpiecznego poruszania się. Furorę robią naklejki na schody, na których znajdują się ważne daty historyczne, wzory matematyczne, chemiczne lub fizyczne. Pod drzwiami czasami można zauważyć rozmiar kątów matematycznych. W ten sposób można oddziaływać na percepcję uczniów niejako mimochodem.
c. Poziom stymulacji
Odpowiednio uporządkowana i spójna przestrzeń może stymulować procesy odpowiedzialne za uczenie się. Każdy, kto znajdzie się w szkole powinien od razu zauważać, że jest to miejsce przyjemne, ładne i czyste. Warto zadbać o budowania poczucia tożsamości i przynależności do tego, konkretnego miejsca. Dzieci lubią widzieć na ścianach swoje prace, chwalić się swoimi sukcesami. Chętnie oglądają tabla, na których są zdjęcia ich rodzeństwa, a może nawet rodziców. Miłym akcentem są zadbane, żywe rośliny, będące jednocześnie dobrym relaksem dla wzroku. W wielu szkołach pojawiają się różne kąciki wygospodarowane ze wspólnej przestrzeni, w których młodzież odpoczywa, gra w planszówki, rysuje itp.
Jeżeli mówimy o różnych poziomach stymulacji, nie sposób pominąć znaczenia kolorów i ich oddziaływania na emocje i psychikę człowieka. Kolory stymulują mózg na różny sposób. Potrafią dekoncentrować i rozdrażniać, uspokajać i wyciszać. Można założyć, że kolory wpływają na środowisko uczenia się. Wybór koloru do pomieszczenia powinien być poprzedzony analizą literatury, żeby uzyskany efekt spełniał oczekiwania jego użytkowników. Można też przeprowadzić konsultacje z uczniami, wówczas poczują się w większym stopniu gospodarzami szkoły. Umiejętny dobór kolorów w salach i na korytarzach potrafi sprawić, że jedne miejsca będą działać wyciszająco a inne energetyzująco.
Na podobnych zasadach działa dobór mebli i przedmiotów znajdujących się w zasięgu uczniów. Odpowiednie połączenie twardych i miękkich powierzchni pozwala na ukierunkowanie na konkretne działanie. Miękkie sofy będą zachęcały do odpoczynku, natomiast sprzęty sportowe do aktywności fizycznej.
Badania naukowe dotyczące edukacji prowadzą do wniosku, że uczenie się jest złożonym procesem psychologiczno-społecznym, w którym istotnym elementem jest stworzenie odpowiedniej przestrzeni związanej z prawidłowymi, dobrymi relacjami międzyludzkimi. Społeczność, w której znajduje się określona jednostka -dziecko może ułatwiać lub utrudniać proces edukacyjny.
John Hattie, profesor i dyrektor Melbourne Education Research Institute na University of Melbourne w Australii oraz profesor honorowy University of Auckland w Nowej Zelandii na przestrzeni 15 lat przeprowadził ponad 900 badań edukacyjnych, które objęły swoim zasięgiem 240 milionów uczniów na całym świecie. Efektem tych działań jest szereg publikacji w tym książka „Widoczne uczenie się dla nauczycieli”. Autor stworzył tzw. barometr wpływu, ukazujący siłę oddziaływania różnych czynników na ucznia. Poniżej zamieściłam slajd ukazujący elementy mające duży wpływ na ucznia. Z analizy rysunku wynika, że jednymi z najważniejszych filarów warunkujących skuteczne uczenie się są: rodzina, rówieśnicy, nauczyciele.
Rozmiar wpływu:
0,2 mały rozmiar wpływu
0,4 średni rozmiar wpływu
1,0 bardzo duży wpływ
ORE, CEO „Co wpływa na uczenie się uczniów”
http://ko-gorzow.edu.pl/wp content/uploads/2015/06/Badania_Johna_Hattiego.pdf
a. Rodzina
ORE, CEO „Co wpływa na uczenie się uczniów”
http://ko-gorzow.edu.pl/wp content/uploads/2015/06/Badania_Johna_Hattiego.pdf
Sytuacja rodzinna, wykształcenie rodziców, status społeczno-ekonomiczny a nawet ilość książek w domu mają wpływ na rozbudzanie aspiracji edukacyjnych dzieci. Rodzice, dla których wykształcenie jest wartością będą pobudzać dziecko do ciągłego rozwoju oraz kształtować odpowiednią postawę wyrażającą się w chęci zdobywania nowych wiadomości i umiejętności. Bardzo ważna jest możliwość zwrócenia się do rodziców z problemami i świadomość wsparcia, które można od nich uzyskać. Dotyczy to zwłaszcza chwilowych niepowodzeń szkolnych. Wspierający rodzice ułatwią dziecku poradzenie sobie z trudnościami i uporanie się z negatywnymi emocjami, które im towarzyszą.
b. Rówieśnicy
Grupa rówieśnicza może skutecznie pomagać dziecku w rozwoju, ale może też mu ten rozwój zaburzać, czy wręcz uniemożliwiać. W praktyce szkolnej często słyszymy określenia: słaba klasa, mocna klasa, klasa ambitna lub klasa bez ambicji. Zarówno nauczyciele jak i rodzice potrafią zauważyć, że niektóre zespoły działają na siebie niezwykle stymulująco. Dzieci w takich grupach zazwyczaj bardziej się starają i osiągają wyniki z maksimum swoich możliwości. Rywalizacja podparta pozytywnymi emocjami występującymi w zespole daje dobre rezultaty. Zmniejszenie lęku przed wyśmianiem przez kolegów w razie niepowodzenia, powoduje podejmowanie wielu prób poprawy oceny i aktywnego uczestnictwa w zajęciach. Należy podkreślić rolę uczenia rówieśniczego i pomocy koleżeńskiej jako bardzo efektywnej metody na przekazywanie i przyswajanie wiedzy. Dziecko, które dobrze się czuje w swojej klasie będzie mogło skupić się na nauce, a nie na ciągłej walce o swoje miejsce i akceptację w grupie.
c. Nauczyciele
Na slajdzie poniżej możemy przeanalizować, które działania nauczyciela mają największe przełożenie na ucznia.
ORE, CEO „Co wpływa na uczenie się uczniów”
http://ko-gorzow.edu.pl/wp content/uploads/2015/06/Badania_Johna_Hattiego.pdf
Nauczyciel lider, potrafiący dobrze i jasno przekazywać wiedzę oraz pozostający w dobrych relacjach z uczniami, będzie miał duży wpływ na osiągane przez nich wyniki nauczania. Bardzo ważne jest ciągłe doskonalenie się oraz bardzo dobre nastawienie do swojej pracy. Nauczyciel pasjonat potrafi zarażać swoją pasją i nawet uczniów nieszczególnie zainteresowanych tematem zachęcić do twórczej i kreatywnej pracy.
d. Metody nauczania
ORE, CEO „Co wpływa na uczenie się uczniów”
http://ko-gorzow.edu.pl/wp content/uploads/2015/06/Badania_Johna_Hattiego.pdf
Ogromnie ważny jest dobór najlepszych pod względem efektywności metod nauczania. Wielka jest rola oceniania kształtującego oraz informacji zwrotnej, udzielanej uczniowi. Każdy nauczyciel powinien eksponować odpowiednio cele nauczania oraz przekazywać informacje o kryteriach sukcesu. „NaCoBeZU” – czyli „na co będę zwracać uwagę” (czego będę oczekiwać po skończonej lekcji) – to nic innego, jak dokładnie i w języku ucznia sformułowane kryteria sukcesu, prezentowane uczniom przez nauczyciela na początku każdej lekcji. Strategie meta-poznawcze to użycie odpowiednich technik w celu poprawy własnych wyników nauczania. Uczenie się tego, jak się uczyć, to umiejętność XXI wieku, kluczowa w nauczaniu na każdym poziomie i w każdym przedmiocie.
Czynniki mocno wpływające na sukces edukacyjny dziecka, nad którymi dziecko oraz nauczyciel może pracować to m. in.: motywacja, koncentracja, kreatywność. Takich czynników można oczywiście znaleźć o wiele więcej w literaturze, jednak dla uproszczenia pracy krótko scharakteryzowane zostały trzy powyższe.
Chociaż to motywacja została uczyniona przedmiotem badań w badawczej części pracy, to jednak warto uświadomić sobie, jak ważnymi elementami jest koncentracja i kreatywność.
a. Motywacja
W barometrze wpływu stworzonym przez Johna Hattiego i opisanym w książce „Visible learning for teachers”, motywacja jest ważnym czynnikiem kształtującym sukces edukacyjny dziecka. Rozmiar wpływu tego czynnika kształtuje się na poziomie 0,48 czyli powyżej średniej.
Motywacja – stan gotowości do podjęcia określonego działania, wzbudzony potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych, określający podłoże zachowań i ich zmian. Wewnętrzny stan człowieka, mający wymiar atrybutowy. Motywacja wynika z interakcji zarówno świadomych, jak i nieświadomych czynników.[1]
Motywacja to mechanizm, który uruchamia zachowanie i ukierunkowuje je na osiągnięcie wybranego celu. W zależności od źródła, motywację możemy podzielić na motywację wewnętrzną i motywację zewnętrzną.
- Motywacja wewnętrzna
Motywacja wewnętrzna wynika z wewnętrznej potrzeby człowieka do realizacji zadania. Związana jest z ciekawością, chęcią odkrywania nowych rzeczy i satysfakcją, którą odczuwamy podczas aktywności. W dużej mierze wiąże się z samoświadomością oraz określonym systemem wartości. Samoświadomość sprawia, że dokładnie wiemy dokąd zmierzamy i co chcemy w życiu osiągnąć. Nie potrzebujemy dodatkowych bodźców zewnętrznych aby podejmować zadania, przybliżające nas do upragnionego celu. System wartości powoduje, że wiemy co jest dla nas w życiu ważne i co się dla nas liczy. Prawdziwa motywacja wewnętrzna praktycznie nigdy się nie kończy i nie wyczerpuje, trudno ją osłabić. Dla ucznia jest bardzo silnym bodźcem do nauki. Utrwalona i zakorzeniona w dziecku, powoduje, że dziecko uczy się samo, z własnej chęci a co za tym idzie – osiąga lepsze wyniki nauczania. W motywacji wewnętrznej możemy wyodrębnić motywację wewnętrzną poznawczą. Zazwyczaj określamy ją jako proces uczenia się, którego źródło oparte jest na osobistych zainteresowaniach. Aby taką motywację coraz bardziej w dziecku pobudzać, musimy mu dać poczucie skuteczności i sprawczości. To z kolei możemy zapewnić dzięki nauce technik uczenia się oraz pozytywnemu feedbeckowi.
Istnieje sporo zagrożeń dla motywacji wewnętrznej ucznia. Przede wszystkim ograniczające przekonania i negatywna opinia na swój temat, która może pojawić się w wyniku niewłaściwie przekazanej informacji zwrotnej, zwłaszcza jeżeli osobą przekazującą jest osoba ważna z punktu widzenia ocenianej jednostki. Jeśli dziecko usłyszy komunikat zawierający negację jego umiejętności i możliwości, zaczyna wątpić w siebie. Jeśli taki komunikat wypłynie kilka razy wówczas motywacja dziecka umrze.
- Motywacja zewnętrzna
Motywacja zewnętrzna jest ściśle powiązana z systemem nagród i kar. Może byś istotnym czynnikiem dobrych wyników w nauce, ale jeżeli odpowiedni bodziec motywujący się kończy, motywacja znika. Tego typu motywację można zastosować natychmiast i prawie w każdej sytuacji. Przydaje się, jeżeli musimy osiągnąć cel, a brakuje do tego motywacji wewnętrznej. Niestety czasami może doprowadzić do utraty poczucia wpływu na własne życie i możliwości samodzielnego pokierowania nim. Istnieje ryzyko, że jednostka u której występuje głównie ten rodzaj motywacji nie będzie potrafiła odnaleźć swoich prawdziwych zainteresowań i pasji. Inną wadą jest możliwość uzależnienia się od opinii innych ludzi. Jakkolwiek dobrze zostałaby wykonana praca, nie będzie stanowić źródła satysfakcji, dopóki ktoś jej nie pochwali. Jeśli z kolei zostanie skrytykowana, to oczekiwanej satysfakcji w ogóle nie będzie, a w to miejsce może pojawić się frustracja i niechęć do dalszych działań.
Wyróżniamy motywację pozytywną (dodatnią) i negatywną (ujemną). Motywacja pozytywna wiąże się z zastosowaniem nagrody. W szkole uczeń wykonuje konkretne zadania ponieważ spodziewa się uzyskać odpowiednie profity za swoją pracę. Może to być dobra ocena, pochwała, nagroda materialna, czy świadectwo z czerwonym paskiem. Często tego rodzaju motywacja może się przekształcić w motywację wewnętrzną. Dziecko, początkowo uczące się dla zdobycia dobrej oceny nagle odkrywa, że tematy które realizuje są dla niego interesujące i zaczyna podejmować działania z nimi związane dla własnej przyjemności. Czerpiąc radość z własnych dokonań, uczy się więcej i przychodzi mu to łatwiej. Stąd już tylko krok do odkrycia w sobie pasji, która stanie się źródłem nieustannej satysfakcji.
Motywacja negatywna wywoływana jest możliwością otrzymania kary. Dla ucznia taką motywacją może być strach przed otrzymaniem negatywnej oceny, uwagi, upomnienia czy nagany. Oczywiście w szkole może pojawić się również strach przed wyśmianiem przez rówieśników, a w domu strach przed krytyką ze strony rodziców czy rodzeństwa. Ten rodzaj motywacji może się oczywiście sprawdzać, ale jest najbardziej chwiejny i niewłaściwy. Stosowany przez długi czas może wywołać długotrwałe lęki, stres, dolegliwości somatyczne (np. bóle brzucha, migreny). Nadmierna presja może spowodować spadek zdolności mózgu do przyswajania i przetwarzania złożonych informacji.
- Wpływ motywacji na osiągnięcia szkolne
Zasadniczy wpływ na osiągane wyniki ma nie sama motywacja ale jej natężenie. Aby skutecznie wykonać jakieś zadanie, pobudzenie organizmu musi być na odpowiednim poziomie. Przy zbyt niskim pobudzeniu uczniowi nie będzie się chciało rozwiązać problemu. Z kolei zbyt silne pobudzenie spowoduje niemożność skupienia się na pracy. Oba warianty wpływają niekorzystnie na wyniki nauczania, czyli je obniżają. Nauczyciel, rodzic powinien w dziecku pobudzać i rozwijać motywację, aż do osiągniecia optymalnego poziomu. Wówczas dziecko będzie uczyło się na miarę swoich możliwości i potrzeb, czerpiąc z tego faktu przyjemność. Czasami potrzebne jest podnoszenie motywacji i można wtedy sięgnąć po współzawodnictwo. Najlepsze rezultaty daje rywalizacja indywidualna, chociaż z kolei rywalizacja zespołowa daje możliwość rozwijania umiejętności pracy w grupie, która jest niezmiernie ważnym elementem w rzeczywistości szkolnej. Należy podkreślić, że jeżeli dla ucznia najważniejszym celem będzie uzyskanie pewnej sprawności, bez zwracania uwagi na osiągnięcia innych, to przyswojenie wiedzy okaże się prostsze i bardziej efektywne.
b. Koncentracja
Koncentracja – zjawisko polegające na skupieniu, ześrodkowaniu uwagi (…) skierowaniu jej na określoną myśl, przedmiot, zagadnienie, wydarzenie, sytuację czy zjawisko i utrzymywaniu w czasie. (…)Wraz ze wzrostem koncentracji na określonym bodźcu lub myślach, następuje zjawisko oddzielenia percepcji od pozostałych zjawisk i ich ignorowanie.[2]
Badania pokazały, że mózg może w jednej chwili wykonywać tylko jedną operację. Obalono więc mit podzielności uwagi. Jeżeli chcemy wykonać kilka czynności na raz, musimy przenosić bardzo szybko uwagę z jednego zadania na drugie. Niestety, taka strategia wymaga ciągłego dostosowywania się mózgu do zmieniających się warunków, a to powoduje wolniejsze wykonywanie każdej czynności. Środowisko szkolne powinno dawać możliwość łatwego i szybkiego skierowania uwagi na konkretne działanie. Rolą nauczyciela jest usunięcie z zasięgu dziecka niepotrzebnych rozpraszaczy. Pusty blat, na którym leży tylko to, co jest potrzebne do nauki, sprzyja koncentracji. Maksymalnie skupione dziecko dobrze wykona zaplanowaną pracę oraz będzie w stanie przyswoić sobie większą partię materiału w krótszym czasie. To spowoduje, że sukces edukacyjny będzie w zasięgu ręki.
c. Kreatywność
Kreatywność – proces umysłowy pociągający za sobą powstawanie nowych idei, koncepcji lub nowych skojarzeń, powiązań z istniejącymi już ideami i koncepcjami. Myślenie kreatywne, to myślenie prowadzące do uzyskania oryginalnych i stosownych rozwiązań. Alternatywna, bardziej codzienna definicja kreatywności mówi, że jest to po prostu zdolność tworzenia czegoś nowego.[3]
Należy odróżnić słowo „kreatywny” od słowa „twórczy”. Pierwsze oznacza zdolność do tworzenia a drugie łączy się z konkretnym działaniem i jego wytworem. Kreatywność jest cechą osobowości i jako taką, możemy ją kształtować. Każdy człowiek jest w mniejszym lub większym stopniu kreatywny. Małe dziecko podchodzi do wielu rzeczy bez bagażu doświadczeń i często własnej kreatywności zawdzięcza wymyślenie zastosowania dla różnych przedmiotów, będących w jego zasięgu. W szkole podczas zajęć również można, a nawet trzeba ćwiczyć kreatywność uczniów. Służą temu rozliczne projekty badawcze, realizowane najczęściej podczas zajęć dodatkowych lub po prostu w domu. Pozwalając młodemu człowiekowi na samodzielne wymyślanie nowych rozwiązań kształtujemy człowieka kreatywnego i twórczego. Chociaż taka postawa nie zawsze od razu przełoży się na sukces edukacyjny, jednak w dłuższej perspektywie ułatwi dziecku kojarzenie faktów, radzenie sobie z nieznanymi, trudniejszymi problemami. Poszukiwanie nowych dróg i koncepcji jest dzisiaj bardzo cenioną umiejętnością na rynku pracy, więc coraz większy nacisk kładzie się na kształcenie kreatywnych, twórczych jednostek już w edukacji wczesnoszkolnej, a nawet w przedszkolu.
Wszechobecność technologii informacyjnych oznacza ich kompleksowe, globalne i totalne oddziaływanie na wszelkie formy aktywności człowieka. Obecnie trudno jest wskazać taką dziedzinę aktywności zawodowej człowieka (nie tylko zawodowej), w której w jakimś zakresie nie dążyłby on – jeżeli tylko zależy danej osobie na sprawnym i skutecznym działaniu – do wspomagania swojej aktywności przez technologie informacyjne.[4]
Wprowadzanie narzędzi cyfrowych do szkół nie ma na celu likwidacji potrzeby nauczania czy też obecności nauczyciela w tym procesie. Celem jest tu wsparcie procesu nauczania. Chodzi o to, aby z pomocą nowych technologii jak najlepiej realizować podstawowe cele szkoły, w tym podstawę programową. Technologie informacyjno-komunikacyjne powinny stać się narzędziami wspierania zarówno uczniów, jak i nauczycieli, tak aby obie grupy sprawnie odnalazły się w społeczeństwie informacyjnym.[5]
W XXI wieku technologia informacyjno-komunikacyjna wdarła się przemocą do naszych mieszkań i domów i rozgościła się w nich na dobre. Jej pozycję umocnił okres pandemii, ponieważ bez możliwości prowadzenia zdalnej pracy czy wideokonferencji nie wyobrażamy już sobie życia. Okazało się, że prowadzenie skutecznej edukacji wymaga od nauczycieli i uczniów znajomości różnych platform, aplikacji, technik przekazywania wiedzy nawet w warunkach, w których nie mają ze sobą bezpośredniego kontaktu. Dziecko, które w trudnym, pandemicznym okresie szybko nauczyło się obsługiwać wymagane programy, mogło od razu skupić się na lekcji i efektywnie z niej korzystać. Dziecko, które z jakiegoś powodu miało z tym problem, nie mogło od razu intensywnie korzystać z zajęć, ponieważ cały czas rozpraszało się na uzyskanie dostępu do kanału komunikacji, niezależnie czy była to lekcja online, czy platforma do przekazywania materiału do zrealizowania. To oczywiście bardzo rzutowało i nadal rzutuje na cały proces dydaktyczny.
Chociaż wydaje się, że czasy pandemii i nauczania zdalnego odeszły w zapomnienie, to jednak wszystkie narzędzia TIK, którymi nauczyciele w trudnych czasach nauczyli się posługiwać, powinny na stałe wejść do szkolnego repertuaru metod i form nauczania. Z całą pewnością dobrze wyedukowany w tym zakresie nauczyciel, który potrafi szybko dostosować swoje umiejętności do bardzo szybko zmieniającego się świata, jest i będzie czynnikiem wspierającym proces edukacyjny
Jolanta Sulma
Doradca metodyczny z fizyki
Bibliografia oraz źródła internetowe
- Barrett, PS and Zhang, Y, Optimal learning spaces: design implications for primary schools, University of Salford, [online], [dostęp: 2009]. Dostępny w Internecie: http://usir.salford.ac.uk/18471/
- Buszko M., Czynniki powodzenia ucznia w szkole, [online], Dostępny w Internecie: http://www.sp236gim61.neostrada.pl/publikacje/MBuszko.htm
- Dąbrowska J., Co drugie dziecko ma problemy z koncentracją? Nauczyciele nadużywają tego określenia, [w:] Gazeta.pl Junior, [online], Dostępny w Internecie: https://www.edziecko.pl/Junior/1,163149,2925258.html
- Furmanek W., Nowoczesne technologie w oświacie i edukacji, Uniwersytet Rzeszowski, [online]
- Górkiewicz K., Przestrzenie edukacji 21. Otwieramy szkołę! kurs on-line. [online], Dostępny w Internecie: http://eduspaces.szkolazklasa.org.pl/
- Hattie J., Visible learning for teachers (Widoczne uczenie się dla nauczycieli), Biblioteka Akademii SUS, 2015
- Kłosiński B., Rodzaje motywacji, [w:] Jak się uczyć.pl, Dostępny w Internecie: https://jaksieuczyc.pl/rodzaje-motywacji/
- Krocz K., Jakubasik P., Motywacja – rodzaje, automotywacja, jak zwiększyć swoją motywację?, [online], Dostępny w Internecie: https://portal.abczdrowie.pl/motywacja
- Kurs Rozwój kreatywności dziecka, Centrum Rozwoju Personalnego we Wrocławiu, Innovative Management sp. z o.o., [dostęp: 2018]
- Mikołajczyk K., Pietraszek K., Analiza sposobu wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie kształcenia przez nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, Studia Dydaktyczne, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2013
- Portal edukacyjny, platforma edukacyjna – edukuj.pl. Motywacja – definicja, rodzaje, proces motywacji. [online], Dostępny w Internecie: https://edukuj.pl/motywacja.html
- Sterna D., Strzemieczny J., Organizacja procesów edukacyjnych dla wspierania uczenia się, [online], Dostępny w Internecie: https://www.npseo.pl/data/various/files/sterna_strzemieczny.pdf
[1]Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Motywacja, [dostęp: 16.04.2021 r.]
[2] Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Koncentracja_(psychologia), [dostęp: 18.04.2021 r.]
[3] Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kreatywno%C5%9B%C4%87, [dostęp: 18.04.2021 r.]
[4] W. Furmanek, Nowoczesne technologie w oświacie i edukacji, Uniwersytet Rzeszowski str. 16
[5] K. Grynienko D. Hofman-Kozłowska, A. Kuczyńska, dr Ł. Srokowski, Raport z badań: INNOWACYJNE ZASTOSOWANIA ROZWIĄZAŃ I NARZĘDZI CYFROWYCH W KSZTAŁCENIU na poziomie gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym w województwie małopolskim, ©Stowarzyszenie “Miasta w Internecie”, 2013