W dniach 25 i 26 października w Muzeum Historii Polski w Warszawie odbyła się ogólnopolska konferencja „Dodajmy uczniom skrzydeł”, zorganizowana przez Centrum Edukacji Artystycznej w Warszawie. Uczestniczyła w niej Katarzyna Janiczek, nauczyciel historii na co dzień związany ze szkołą artystyczną – Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w Nowym Wiśniczu, doradca metodyczny w dziedzinie historii w Powiatowym Centrum Edukacji w Brzesku. Konferencja była adresowana do ekspertów, dyrektorów szkół, nauczycieli oraz przedstawicieli różnych organizacji pozarządowych zainteresowanych edukacją kulturalną w Polsce, w kontekście zarówno szkolnictwa artystycznego, jak i ogólnokształcącego.
Wydarzenie zainaugurowało wystąpienie Pani Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanny Wróblewskiej oraz Pani Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Katarzyny Lubnauer. Wyraźnie wybrzmiała myśl przewodnia konferencji, że edukacja artystyczna jest niezbędna we współczesnym świecie i dotyczy nie tylko szkół o profilu artystycznym, ale ma ogromne znaczenie dla całej edukacji. Katarzyna Lubnauer zaznaczyła, że kompetencje artystyczne zostały wyraźnie uwypuklone w tworzonym obecnie w Ministerstwie Edukacji Narodowej profilu absolwenta. Postrzegane są one jako jedne z priorytetowych, w rzeczywistości coraz bardziej kształtowanej przez sztuczną inteligencję. Obie te rzeczywistości – cyfrowa i artystyczna – wzajemnie się uzupełniają, a edukacja artystyczna, rozwijająca kreatywność i twórcze myślenie, jest niezbędna w świecie zdominowanym przez nowoczesne systemy oparte na AI. Powinna być traktowana jako jeden z najważniejszych wyznaczników człowieczeństwa. Ten wniosek wyraźnie wybrzmiewał również w wystąpieniach kolejnych prelegentów.
Prof. dr hab. Paweł Nowak z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie podczas inauguracyjnego wykładu pt. „Między potrzebami a emocjami. Kooperacja językowa i komunikacyjna w edukacji” zwrócił uwagę na różnice między tradycyjnym, dwudziestowiecznym systemem komunikacyjnym, do którego przywykli obecni nauczyciele, a nowymi wzorcami obserwowanymi u współczesnych uczniów. Percepcja współczesnego nastolatka jest zorientowana na obrazowe rozumienie świata, co wypiera tradycyjne myślenie oparte na czytanych tekstach. To, co dla nas jest normatywne i systemowe, ogranicza jakość poznania współczesnej młodzieży, dla której świat emocji staje się ważniejszy niż aspekty racjonalne. Taka sytuacja może prowadzić do problemów komunikacyjnych między pokoleniami. Łatwy dostęp do wiedzy encyklopedycznej stawia współczesnego nauczyciela w zupełnie nowej roli – roli organizatora procesu edukacyjnego, który oparty jest na nowym systemie komunikacji z uczniami. W tym kontekście edukacja, uwzględniająca nowe wartości niezbędne w zinformatyzowanym społeczeństwie, takie jak kreatywność, twórcze myślenie oraz budowanie relacji, staje się równie istotna jak tradycyjny encyklopedyzm dydaktyczny. Działania nauczyciela powinny koncentrować się na tworzeniu w umyśle ucznia obrazów i wykorzystywaniu jego wyobraźni. Edukacja artystyczna dostarcza odpowiednich podstaw do tych działań, nie powinna ograniczać się zatem jedynie do szkolnictwa artystycznego. Wątek ten – edukacja kulturalna w szkolnictwie ogólnokształcącym, stanowił temat pierwszego panelu konferencji, w której udział wzięli eksperci z IBE, MEN oraz szkół i organizacji pozarządowych. Podczas debaty zwrócono uwagę na problemy związane z edukacją artystyczną w szkolnictwie ogólnodostępnym, która niestety przeżywa regres, mimo, że jej wpływ na rozwój poznawczy oraz nabywanie istotnych społecznych kompetencji miękkich, takich jak elastyczność, kreatywność i innowacyjność, jest znaczący. Prelegenci podkreślili, że edukacja artystyczna w szkolnictwie ogólnokształcącym umożliwia bezpieczne wyrażanie emocji, eksplorowanie własnych przeżyć, rozwija empatię, uczy współzawodnictwa oraz pracy w grupie, a także sprzyja budowaniu własnej tożsamości kulturalnej, jednocześnie umożliwiając poznawanie i odkrywanie innych kultur. Ma również pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne oraz umiejętne zarządzanie emocjami. Ważną konkluzją dyskusji było stwierdzenie, że sztuka stanie się kluczowym wyznacznikiem człowieczeństwa w świecie zdominowanym przez sztuczną inteligencję. Z tego punktu widzenia istotna była zapowiedź Pani Dyrektor Departamentu Kształcenia Ogólnego Ministerstwa Edukacji Narodowej, Małgorzaty Szybalskiej, dotycząca tworzenia nowych podstaw programowych dla kształcenia ogólnego, w których edukacja artystyczna zajmie znaczące miejsce. Zadanie to zostało powierzone ekspertom z Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE), którzy będą pracować w oparciu o nowoczesny model absolwenta, aktualnie znajdujący się na etapie konsultacji społecznych. Wstępne ramowe plany nauczania do zmienionych podstaw programowych przewiduje się na początek 2026 roku. Największym wyzwaniem dla twórców nowych podstaw programowych jest dobór treści i wymagań, które będą naprawdę potrzebne nowym pokoleniom uczniów funkcjonującym w rzeczywistości XXI wieku. Podsumowaniem pierwszego panelu konferencji było przedstawienie rekomendacji Polskiej Rady Muzycznej, które można uznać za uniwersalne dla wszystkich przedmiotów artystycznych w szkołach ogólnodostępnych. Rekomendacje te w szczególności postulują zmiany w zakresie zatrudniania nauczycieli, efektywnego kształcenia oraz włączenia ekspertów do zespołu opracowującego podstawy programowe.
Kolejne części konferencji skupiły się na edukacji artystycznej prowadzonej zarówno w szkołach artystycznych, jak i poza nimi. Prelegenci zwrócili szczególną uwagę na konieczność kształcenia dzieci od najmłodszych lat. Zauważono również potrzebę zatrudniania w szkołach podstawowych nauczycieli będących ekspertami w swoich dziedzinach. Podkreślano znaczenie edukacji artystycznej na pierwszym etapie kształcenia, która powinna odzyskać należną jej rangę. Na kolejnych etapach edukacyjnych kluczowa jest rola nauczyciela, który powinien być specjalistą. Odpowiednio przygotowana przez takiego nauczyciela młodzież może bez przeszkód kontynuować naukę w szkołach artystycznych. Prelegenci zaproponowali, aby przy wprowadzaniu zmian korzystać z dobrych praktyk zaczerpniętych z innych systemów edukacyjnych, nie tylko w zakresie celów i treści, ale także metod pracy z młodzieżą. Specjaliści zauważyli trudności, jakie młodzi artyści napotykają w szkołach plastycznych podczas zajęć rysunku i malarstwa. Źródła tych trudności można doszukiwać się w braku plastyki w klasach ósmych szkół podstawowych oraz w niewłaściwym przygotowaniu uczniów na tym etapie edukacyjnym. Obawa przyszłych kandydatów do szkół plastycznych przed porażką na egzaminie wstępnym, wynikająca z braku odpowiedniego przygotowania w szkole podstawowej, może skłonić ich do wyboru innej szkoły niż artystyczna, mimo wyraźnych predyspozycji i talentu. Zwrócono uwagę na problemy z naborem do szkół artystycznych położonych w mniejszych miejscowościach. Najtrudniejsza sytuacja panuje obecnie w szkołach baletowych, których oferta często nie dociera do ewentualnych kandydatów, którzy w dużej mierze wybierają prywatne zajęcia. Sytuację tą może zmienić specjalnie powołany w tym celu dział promocji w Ministerstwie Kultury, który służyć ma upowszechnieniu oferty bezpłatnych szkół artystycznych, w różnych środowiskach. Dużym zagrożeniem, jakie pociąga za sobą ta sytuacja, jest sprowadzenie przyszłego adepta do roli ,,klienta”. Konferencja zakończyła się podsumowaniem oraz prezentacją propozycji zmian w szkolnictwie artystycznym i ogólnokształcącym.
Miejsce edukacji artystycznej w szkolnictwie ogólnokształcącym – wnioski i rekomendacje.
Konferencja, zorganizowana w formie debat na temat edukacji artystycznej, stała się doskonałą platformą wymiany myśli na temat roli sztuki w procesie kształcenia. Wydarzenie dostarczyło uczestnikom możliwości spojrzenia na zagadnienia związane z muzyką, plastyką i tańcem z różnych punktów widzenia, od fachowców po nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących. Tematyka, mimo że mogła sugerować zamknięty krąg odbiorców, okazała się uniwersalna i istotna dla szerokiej rzeszy edukatorów. Podczas konferencji podkreślono znaczenie naturalnych predyspozycji twórczych uczniów. Dobre praktyki pokazują, że umiejętności artystyczne mogą stać się narzędziem wzbogacającym programy nauczania w różnych dziedzinach. To z kolei skłania do refleksji nad aktualnymi kierunkami w edukacji, w której kształcenie interdyscyplinarne staje się nie tylko modą, ale i koniecznością. Korelacja międzyprzedmiotowa, chociaż często napotyka na trudności w praktycznej realizacji, wydaje się być kluczowa w dzisiejszym systemie edukacji. Warto zauważyć, że zamykanie się uczniów w ramach jednej dziedziny nauki nie sprzyja rozwijaniu umiejętności wykorzystywania zdobytej wiedzy w szerszym kontekście. Interdyscyplinarność powinna znajdować się w centrum programów nauczania, tworząc synergiczne połączenia między różnymi przedmiotami, także w zakresie edukacji artystycznej. Choć korelacja jest możliwa w przedmiotach humanistycznych, nie powinna ograniczać się do nich. Ważne i możliwe jest, aby elementy sztuki i twórczości znalazły swoje miejsce również w naukach ścisłych czy technicznych. Edukacja artystyczna kładzie nacisk na współpracę, kreatywność i otwarte myślenie, co w dobie intensywnego rozwoju technologii, w tym sztucznej inteligencji, staje się kluczowe. Wyzwaniem dla edukacji staje się więc umiejętność nadania edukacji indywidualnego i ludzkiego charakteru, co często bywa zaniedbywane w kontekście standardowych programów, zdominowanych przez dane i algorytmy. Obietnice przedstawicieli Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Instytutu Badań Edukacyjnych, że propozycje wynikające z dyskusji podczas konferencji zostaną uwzględnione w pracach nad nowymi podstawami programowymi, stanowią ważny krok w kierunku nowoczesnej edukacji. Wprowadzenie do programu nauczania elementów edukacji artystycznej może stać się odpowiedzią na wyzwania współczesnego świata, gdzie sztuka i kultura nie tylko współistnieją z technologią, ale wręcz ją uzupełniają. Z pewnością warto modyfikować programy nauczania, wzbogacając warsztat pracy nauczycieli o rozwiązania, które uwzględniają naturalną potrzebę ekspresji twórczej ucznia. Tylko w ten sposób uczniowie będą mogli rozwijać swoje umiejętności w sposób holistyczny, co jest niezbędne w erze globalnych zmian i technologii. Edukacja artystyczna, jako kluczowy element kształcenia, powinna zatem zajmować centralne miejsce w systemie nauczania, aby skutecznie przygotować młodzież do funkcjonowania w złożonym i dynamicznie zmieniającym się świecie.
